آزمایشات هورمون زنانه

موضوع: هورمون شناسی

آزمایشات هورمون های زنانه

در این آزمایش میزان هورمون جسم زرد ( LH ) در خون و ادرار اندازه گیری می شود. هورمون LH در غده  ی هیپوفیز تولید می شود.

در خانم ها هورمون LH چرخه قاعدگی و تخمک گذاری را تنظیم می کند. میزان هورمون LH در بدن خانم ها با تغییرات چرخه قاعدگی تغییر می کند. افزایش سریع LH فقط قبل از تخمک گذاری و در میانه چرخه قاعدگی ( روز ۱۴ از سیکل ۲۸ روزه ) اتفاق می افتد.

این افزایش میزان هورمون، اوج  LH نامیده می شود. میزان هورمون جسم زرد و هورمون محرک فولیکول در طول یک ماه در چرخه قاعدگی با هم بالا و پایین می روند.

در آقایان LH باعث تحریک تولید تستوسترون می شود که نقش مهمی در تولید اسپرم دارد.

علت انجام این آزمایش چیست؟

آزمایش اندازه گیری هورمون جسم زرد به دلایل زیر انجام می شود:

کمک به بررسی علت ناتوانی یک زن و شوهر برای باردار شدن ( بررسی علل ناباروری )

آزمایش LH به طور معمول برای کمک به ارزیابی موارد  زیر استفاده می شود:

– تخمک گذاری در خانم ها

– تعداد اسپرم ها در آقایان

کمک به بررسی مشکلات چرخه قاعدگی مثل قطع شدن و یا نا منظم شدن عادت ماهانه.

همچنین می تواند به تشخیص اینکه خانمی در شرف یائسگی هست یا که خیر کمک کند.

تشخیص بلوغ زودرس در کودکان. بلوغ زودرس در دختران قبل از سن ۹ سالگی است و در پسران قبل از سن ۱۰ سالگی است.

    تشخیص بلوغ دیر رس

    تعیین زمانی که یک خانم تخمک گذاری می کند.

    بررسی تحریک تخمک گذاری در اثر درمان

آمادگی های لازم برای انجام این آزمایش چیست؟عوامل تغییرات هورمون های بدن

بسیاری از داروها مثل سایمتیدین، کلومیفن، دیجیتال ها، و لوودوپا می توانند نتیجه آزمایش را تغییر دهند. شما باید در مورد قطع مصرف بعضی از داروها ( مثل داروی ضد بارداری ) با پزشک مشورت کنید. مصرف داروهای ضد بارداری که حاوی استروژن یا پروژسترون و یا هر دو هستند، باید ۴ هفته قبل از انجام این آزمایش قطع شوند.

اطمینان داشته باشید که پزشک شما یک لیست از داروهایی که نباید مصرف کنید، به شما ارائه می دهد.

اگر در ۷ روز گذشته آزمایشی انجام داده اید و مواد رادیواکتیو استفاده کرده اید، حتما به پزشک اطلاع دهید. ( آزمایشاتی مثل اسکن تیرویید و یا اسکن استخوان )

مصرف ماده رادیو اکتیو می تواند در آزمایش LH تداخل ایجاد کند.

تاریخ اولین روز چرخه قاعدگی خود را به پزشک اطلاع دهید. اگر در روز اول لکه بینی داشتید، روز اول زمانی حساب می شود که خونریزی کامل داشته باشید.

با پزشک خود در مورد نگرانی که در مورد آزمایش دارید صحبت کنید٬ احتمال خطر آن ٬نحوه انجام آزمایش یا نتایج احتمالی آزمایش. این کار به شما کمک می کند که اهمیت این آزمایش را متوجه شوید٬ (پر کردن فرم اطلاعات پزشکی).

این آزمایش چگونه انجام می شود ؟

بستن یک نوار کشسان (گارو) بالای بازو که جریان خون را متوقف می کند . این کار رگ زیر نوار را بزرگ تر می کند، در نتیجه سوزن در رگ راحت تر فرو می رود.

    تمیز کردن محل فرو رفتن سوزن

    فرو بردن سوزن در داخل رگ. ممکن است بیش از یک بار سوزن زدن لازم باشد.

    وصل کردن لوله به سوزن تا از خون پر شود.

    باز کردن نوار از بازو، وقتی که خون کافی جمع آوری شده باشد.

    قرار دادن باند یا پنبه در محل سوزن بعد از در آوردن سوزن

    فشار دادن جای سوزن و بانداژ کردن محل

برای خانم ها ممکن نیاز باشد برای اندازه گیری دقیق LH نمونه گیری بیش از یک بار انجام شود. ممکن است چندین نمونه خون در یک روز گرفته شود و یا ممکن است در چند روز پشت سر هم نمونه گیری انجام شود.

آزمایش ادرار برای بررسی تخمک گذاری:

اگر هدف بررسی تخمک گذاری باشد، نمونه ادرار اول صبح مورد بررسی قرار می گیرد.

بیمار در حین آزمایش چه احساسی دارد؟

آزمایش خون

نمونه خون از رگ بازو گرفته می شود. یک نواری که حالت کشسانی دارد، به بالای بازو بسته می شود ٬ که ممکن است احساس کنید کمی سفت است. شما ممکن است احساس درد ناشی از فرو بردن سوزن نداشته باشید و یا ممکن است احساس سوزش داشته باشید.

آزمایش ادرار

جمع آوری نمونه ادرار ناراحتی خاصی ایجاد نمی کند.

خطرات:

آزمایش خون

    ممکن است کمی کبودی در محل خون گیری بوجود بیاید. اگر بعد از خون گیری چند دقیقه محل را فشار دهید، احتمال کمی وجود دارد  که محل نمونه گیری کبود شود.

    در موارد نادری٬ ممکن است بعد از گرفتن نمونه خون، رگ متورم شود. که به این حالت فلبیت می گویند. انجام کمپرس گرم چند بار در روز  می تواند به بهبودی این وضعیت کمک کند.

    خون گیری می تواند برای افرادی که بیماری انعقادی دارند ٬ مشکل ایجاد کند. آسپیرین ٬ وارفارین و سایر داروهای رقیق کننده خون می توانند باعث افزایش خونریزی شوند. اگر شما مشکل انعقاد خون و یا خونریزی دارید و یا اگر داروی رقیق کننده خون مصرف می کنید، باید قبل از خون دادن به پزشک اطلاع دهید.

آزمایش ادرار

جمع آوری نمونه ادرار خطر خاصی ندارد.

نتیجه

آزمایش اندازه گیری هورمون جسم زرد،  میزان این هورمون را در خون و ادرار اندازه گیری می کند.

میزان LH به سن و وضعیت بلوغ فرد بستگی  دارد و در زنان به چرخه قاعدگی نیز مربوط می شود.

آزمایش ادرار تنها برای تشخیص وجود تخمک گذاری و یا عدم وجود تخمک گذاری است.

میزان طبیعی LH

میزان طبیعی LH در جدول زیر ذکر شده است که مقادیر مرجع نامیده می شود و فقط برای راهنمایی است. این مقادیر از یک آزمایشگاه با آزمایشگاه دیگر متفاوت است٬ و آزمایشگاهی که شما مراجعه می کنید ممکن است میزان مقادیر نرمال آن با مقادیر این جدول متفاوت باشد. جواب آزمایش باید میزان نرمالی را که  آن آزمایشگاه استفاده می کند، داشته باشد. همچنین ٬ پزشک نتایج را بر اساس سلامتی و یا عوامل دیگر ارزیابی می کند. این به این معنا است که اگر جواب آزمایش خارج از میزان نرمال بود، ممکن است برای شما یا برای آن آزمایشگاه این میزان نرمال باشد.

آزمایشات خانگی ادرار فقط تخمک گذاری و یا عدم تخمک گذاری را تشخیص می دهد. نتیجه این آزمایش یا مثبت است و  یا منفی  ( که به آن آزمایش کیفی می گویند)

شرایط بسیاری می تواند میزان LH را تغییر دهد. پزشک نتیجه غیر طبیعی مرتبط با علایم بالینی شما را مورد بررسی قرار می دهد.

افزایش میزان LH

افزایش میزان LH ممکن است به دلایل زیر دیده شود:

    عدم تخمک گذاری

    نداشتن فعالیت تخمدان ها به علت یائسگی، سندرم تخمدان پلی کیستیک ( PCOS) و یا آسیب دیدن در اثر شیمی درمانی.

    بلوغ زودرس در دختران جوان.

افزایش میزان LH در مردان ممکن است به دلایل زیر باشد:

    فقدان بیضه و یا خارج کردن آن

    عدم عملکرد بیضه ها در اثر عمل جراحی و یا بیماری اوریون، در معرض اشعه x بودن، سرطان ،شیمی درمانی و یا جراحت.

    سندرم کلاین فلتر.

کاهش میزان LH

کاهش میزان LH در خانم ها و آقایان ممکن است به دلایل زیر دیده شود:

    بی اشتهایی

    نارسایی غده هیپوفیز

    استرس

    کاهش وزن

چه عواملی بر نتیجه آزمایش تاثیر می گذارد؟

عواملی که ممکن است بر نتیجه آزمایش تاثیر بگذارد، عبارتند از:

    مصرف  برخی هورمون ها مثل داروهای حاوی استروژن و یا پروژسترون ( مثل داروهای جلوگیری از بارداری)

    مصرف داروهایی مثل کلومیفن، اسپیرونولاکتون، نالوکسون، فنوتیازید و داروهای ضد تشنج

    انجام عکس برداری تشخیصی مثل اسکن تیرویید و یا اسکن استخوان که در آن از ماده ی رادیو اکتیو استفاده می شود  در حدود ۷ روز قبل از انجام آزمایش LH.

بررسی ها و تفکرات

    اگر دارویی که حاوی تستسترون، پروژسترون و یا استروژن است مصرف می کنید ( داروهای ضد بارداری)  از پزشک در مورد قطع کردن این داروها قبل از آزمایش LH سوال کنید.

    شما می توانید کیت خانگی این آزمایش را از داروخانه ها تهیه کنید. این کیت به تشخیص روز باروری چرخه قاعدگی در خانم ها کمک می کند.

    سایر آزمایشات برای بررسی تخمک گذاری عبارتند از: اندازه گیری درجه حرارت بدن، بررسی میزان پروژسترون بعد از تخمک گذاری در سیکل قاعدگی و تغییرات موکوس گردن رحم.

آزمايش هورمون محرک فولیکول (FSH) که با نام های Follicle-stimulating Hormone, serum و Follicle-stimulating Hormone خوانده می شود .

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، هورمون محرک فولیکول (FSH)، توسط غده هیپوفیز در مغز ساخته مي شود. کنترل تولید FSH، سیستم پیچیده اي است که هورمونهای تولید شده توسط غدد تناسلی (تخمدان ها یا بیضه)، هیپوفیز و هیپوتالاموس را درگير مي كند.

• اعمال FSH هورمون محرک فوليکولي:

در مرد : اثر بر لوله هاي اسپرم ساز و تحريک ساخته شدن اسپرم

در زن : اثر بر فوليکول و تحريک ترشح استروژن از آن

FSH در زنان رشد و بلوغ تخمك ها در تخمدان در فاز فولیکولی سيكل قاعدگی را تحریک می کند. FSH در مردان بیضه ها را براي تولید اسپرم بالغ تحریک مي كند و همچنین تولید پروتئین های متصل به آندروژن را پيش مي برد. سطوح FSH در مردان پس از بلوغ نسبتا ثابت است.

در نوزادان و کودکان، سطح FSH در مدت کوتاهی پس از تولد افزایش مي يابد، سپس تا سطوح بسیار پایین افت مي كند (تا 6 ماه در پسران و 1-2 سال در دختران). در حدود 6-8 سال، سطوح FSH دوباره قبل از شروع بلوغ و توسعه ویژگی های ثانویه جنسی افزایش مي یابد.

• علت درخواست تست

اين تست برای ارزیابی عملکرد هیپوفیز بيمار، شامل مسائل باروری، نارسایی غدد جنسی، مسائل دوران بلوغ یا تومورهای هیپوفیز؛ هنگامی که فرد دچار مشکل حامله شدن یا دوره قاعدگی نامنظم است؛ وقتی که پزشک فکر می کند که بيمار دارای علائم اختلالات هیپوفیز یا هیپوتالاموس است یا علائم بیماری تخمدان یا بیضه دارد؛ یا هنگامی که پزشك مشکوک شود که کودک بلوغ جنسی تأخيري يا زودهنگام دارد؛ در مردان و زنان، به عنوان بخشی از اقدامات لازم براي ناباروری و اختلالات هیپوفیز یا غدد جنسی؛ هنگامي که سيكل قاعدگی زن متوقف يا نامنظم شده، برای تعیین اين كه آيا زن وارد دوره یائسگی شده يا نه، درخواست مي شود.

• در چه شرایطی تست افزایش می یابد

در زمان یائسگی، عملكرد تخمدانها متوقف مي شود و سطح FSH افزایش مي يابد. افزایش سطح LH و FSH در نارسایی اولیه تخمدان دیده می شود.

در مردان، سطح بالاي FSH ممکن است نشان دهنده نارسایی اولیه بیضه باشد كه می تواند به علت نقص در رشد بیضه یا آسیب بیضه باشد. بلوغ زودرس در نوجوانان سطح LH و FSH را افزايش مي دهد. FSH با بالا رفتن سن و در افراد سیگاری افزایش می يابد.

• در چه شرایطی تست کاهش می یابد

سطوح پایین LH و FSH در نارسایی ثانویه تخمدان دیده می شود. بلوغ ديررس در نوجوانان سطح LH و FSH را كاهش مي دهد.

• تست هاي تكميلي

Total estrogens, Estradiol, LH, Testosterone, Progesterone

• طریقه جمع آوری نمونه

نمونه خون از طريق فروبردن سوزن داخل ورید بازو به دست مي آيد. گاهي اوقات نمونه ادرار تصادفی جمع آوري می شود، اما به دليل ترشح چرخه اي FSH، ممکن است جمع آوري ادرار24 ساعته درخواست شود. با اندازه گیری سطوح FSH تولید شده در طی یک دوره 24 ساعته، تغييرات سطح FSH كه در طول روز دیده مي شود، می تواند به حداقل برسد.

• تداخلات دارويي

نتایج FSH می تواند با استفاده از سایمتیدین، کلومیفن، دیژیتاليس و لوودوپا افزایش یابد. نتایج FSH می تواند با قرص هاي جلوگيري از بارداري، فنوتیازین ها و درمان های هورموني کاهش يابد.

• اطلاعات تكميلي

FSH اغلب همراه با آزمايش های دیگر (LH، تستوسترون، استرادیول و پروژسترون) در اقدامات لازم براي ناباروری در مرد و زن، هر دو مورد استفاده قرار مي گيرد. سطوح FSH همچنين در بررسي بی نظمی های قاعدگی و برای کمک به تشخیص اختلالات هیپوفیز یا بیماری های مربوط به تخمدان ها یا بیضه مفید هستند. سطح FSH برای کمک به تعیین علت تعداد کم اسپرم در مردان استفاده می شود.

در کودکان، FSH و LH براي تشخیص بلوغ تأخیري و زودرس استفاده می شود.

در زنان، سطوح LH و FSH می تواند به افتراق بین نارسایی اولیه تخمدان (نارسایی خود تخمدان ها یا عدم توسعه تخمدانها) و نارسایی ثانویه تخمدان (نارسایی تخمدان ها به علت اختلالات هیپوفیز یا هیپوتالاموس) کمک كند.

• آمادگي بيمار

آمادگي خاصي لازم نيست

• زمان نمونه گيري

نمونه خانم باید در زمان های خاصی از سيكل قاعدگی جمع آوری شود.

• نوع نمونه

نمونه خون از وريد بازو؛ گاهي نمونه ادرار تصادفي، يا ادرار 24 ساعته

• تغییرات FSH در سیکل قاعدگی و اختلالات آن در ناباروری

در ابتدای سیکل قاعدگی (که با خونریزی همراه است) غدة آدنوهیپوفیز، هورمون‌هایLH [1] و FSH[2] را ترشح می‌کند. FSH با تأثیر بر سلول‌های گرانولوزای فولیکول‌ها، گامتوژنزیس را برای تکامل فولیکول‌ها و تولید اووسیت تحریک می‌کند.

ترشح FSH تحت کنترل دو کمپلکس پروتئینی به نام اکتیوین[3] وInhibin است. اکتیوین باعث تحریک و Inhibin سبب مهار ترشح FSH می‌شود. در زنان این دو ترکیب از تخمدان، غدة هیپوفیز و جفت ترشح می‌شوند.

در ابتدای فاز فولیکولار با تأثیر FSH روی سلول‌های گرانولوزای فولیکول‌ها، تولید Inhibin B افزایش می‌یابد. همزمان با افزایش Inhibin B، FSH در انتهای فاز فولیکولار کاهش می‌یابد و زمانى که تخمک آزاد مى‌شود ميزان هورمون FSH کاهش بیشتری پیدا می‌کند (در این مرحله به احتمال زیاد Inhibin A مترشحه از جسم زرد نیز نقش دارد)، اما اگر تخمکى آزاد نشود، ميزان اين هورمون همچنان بالا ‌مانده، احتمالاً هیپوفیز تلاش مى‌کند تا تخمدان را به اين آزادسازى تخمک تحريک کند.

در انتهای فاز لوتئال، جسم زرد تحلیل رفته، تولید استروژن و پروژسترون کاهش و در نتیجه FSH افزایش مختصری می‌یابد (که به نظر می‌رسد نقش مهمی در آغاز سیکل بعدی داشته باشد). کاهش استروژن و پروژسترون (به ویژه استرادیول) در ابتدای سیکل قاعدگی سبب می‌شود اثر مهارکنندة ترشح FSH حذف و یک پیک افزایش FSH در روز سوم قاعدگی ایجاد شود.

وقتی قطر فولیکول‌ها به حدود 10-8 میلی‌متر می‌رسد (روز 7- 5 سیکل) تولید استروژن‌ها به ویژه استرادیول به ميزان قابل توجهی افزایش می‌یابد که به نوبة خود باعث رشد بیشتر فولیکول شده و از طرف دیگر موجب رشد و نمو لایة اندومتر رحم نیز می‌گردد. در ابتدا افزایش اندک در مقدار استروژن، مانع از ترشح بیشتر LH و FSH می‌شود، اما هرچه فولیکول به بلوغ نزدیک‌تر می‌شود، مقدار ترشح استروژن نیز بیشتر می‌شود.

پاسخ آدنوهیپوفیز به میزان بالای استروژن (در فاصلة روزهای 12 تا 13 سیکل قاعدگی) افزایش ترشح LH است که این کار را از طریق فیدبک مثبت بر هیپوتالاموس و افزایش ترشح GnRH[4] انجام می‌دهد. مکانیسم این تغییر فیدبک از منفی به مثبت تحت تأثیر استرادیول ناشناخته است.

همزمان با نزدیک شدن به حوالی دورة یائسگی،‌ تخمدان‌ها شروع به مقاومت در برابر هورمون FSH کرده و در نتیجه غدة هیپوفیز، FSH بیشتری تولید می‌کند تا سطح استروژن را بالا نگه دارد؛ این حالت سبب بی‌نظمی سیکل قاعدگی شده و خونریزی‌های شدید و غیر قابل پیش‌بینی در طول پریودها رخ خواهد داد.

عدم وجود پریود در یک سال و سطح FSH بالای ۳۰ تا ۴۰ mIU/mL نمایانگر آغاز دوران یائسگی است.

با توجه به اینکه میزان FSH در حوالی دورة یائسگی پر افت و خیز است، تنها یک نتیجة آزمایش FSHبرای تشخیص یائسگی کافی نیست. هورمون FSH در زنانى که ذخیرة تخمک در تخمدان آنها کم است نیز افزایش می یابد.

افزایش پایدار FSH نشانة آن است که فیدبک منفی نرمالی که از تخمدان صادر می‌شود وجود ندارد و در نتیجه LH و FSH افزایش می‌یابند. این یافته در یائسگی طبیعی است اما در سنین باروری غیر طبیعی بوده و نشانة موارد زير است:

1- یائسگی زودرس که به آن نارسایی زودهنگام تخمدان نیز گفته می‌شود

2- اختلال مادرزادی در تشکیل گونادها مثل سندرم ترنر

3- برداشت تخمدان‌ها[5] به روش جراحی یا اشعه

4- سندرم سویر: زنانی با کاریوتایپ مردانه (XY) که مبتلا به نارسایی تخمدان هستند.

5- سندرم شیهان (که نام دیگر آن سندرم سیموندزاست) و در آن به دلیل تشکیل لختة خون در عروق خونرسان به هیپوفیز، غدة مذکور نکروزه شده و از بین می‌رود و در نتیجه فرد به کم‌کاری ثانویه گونادی مبتلا می‌شود. این اختلال یکی از عوارض بارداری است که در اثر خونریزی زیاد در هنگام زایمان و یا DIC[10] ایجاد می‌شود.

6- بعضی از انواع هایپرپلازی مادرزادی غدة آدرنال.

کاهش FSH نشانه‌ای از نقص در عملکرد تخمدان‌ها است که به آن هیپوگونادیسم می‌گویند. علامت اصلی کاهش FSH توقف خونریزی قاعدگی یا آمنوره است. وضعیت‌هایی که سبب کاهش ترشح LH می‌شوند عبارتند از:

1- سندرم کالمن : یک اختلال ژنتیکی که با اختلال بویایی و هیپوگونادیسم همراه است

2- مهار هیپوتالاموس

3- کم‌کاری هیپوفیز

4- اختلالات غذا خوردن : این اختلالات با عادات غیرطبیعی در غذا خوردن مشخص و در بزرگسالان به دو صورت مشاهده می‌شود: اختلال بی‌اشتهایی عصبی و اختلال پرخوری عصبی

5- Female athlete triad : این اختلال ترکیبی از سه وضعیت اختلال در غذا خوردن، آمنوره و پوکی استخوان است که در بعضی زنان ورزشکار دیده می‌شود

6- افزایش پرولاکتین خون

7- فقدان ترشح گونادوتروپین‌ها

8- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

9- مصرف ماری جوآنا که باعث مهار ترشح GnRH می‌شود.

10- Gonadal suppression therapy: شامل دو دسته ترکیبات دارویی است که عبارتند از:

الف) GnRH antagonist: ترکیبات مشابه GnRH هستند که در اتصال به گیرنده‌های GnRH با هورمون فوق رقابت کرده و در نتیجه جلو فعالیت آن را می‌گیرند، مثل: ترکیبات تزریقی داخل عضلانی (Abarelix) و یا ترکیبات تزریقی داخل جلدی (Cetrorelix and Ganirelix)

ب) GnRH agonist (downregulation): این ترکیبات مشابه GnRH هستند و در ابتدا باعث افزایش گونادوتروپین‌ها می‌شوند ولی از آنجا که اتصال آنها به گیرنده‌های GnRH به سرعت از بین نمی‌رود تقریباً بعد از 10 روز سبب کاهش گونادوتروپین‌ها می‌شوند (مثل: لوپروليد، بوزرلين، نفارلين، هيسترلين، وانتاس، گوزرلين و دزولورلين.

غدد هيپوتالاموس و هيپوفيز در مغز، با كنترل عملكرد تخمدان، سطح هورمونهاي جنسي زنان را تنظيم مي‌نمايند.

– با توجه به شيوع بالاي نازايي در زوجهاي سراسر جهان، يكي از آزمايشهاي اوليه در بررسي نازايي، سنجش هورمونهاي جنسي زنانه است.

– مقادير غيرطبيعي هورمونهاي جنسي بطور شايع ديده مي شود و لزوماً به معني نازا بودن نمي‌باشد.

– در طي هر دوره قاعدگي، سطح هورمونهاي جنسي زنانه بشدت تغيير پيدا مي‌كند بهمين دليل، هنگام بررسي پاسخ آزمايش، دانستن زمان چرخه قاعدگي اهميت بسياري دارد.

– هنگام نزديك شدن به سن يائسگي، مقادير برخي از اين هورمونها (FSH LH,) بالا مي‌رود. از اين آزمايشها مي توان جهت تاييد تشخيص فرارسيدن سن يائسگي استفاده كرد.

– توجه داشته باشيد كه مقادير طبيعي ذكر شده در ذيل، تقريبي هستند و در آزمايشگاههاي مختلف، متفاوت مي‌باشند.